Kenniscentrum
De stijve grote teen
Tijdens het wandelen, wikkelen we af over de grote teen. Voor deze afwikkeling is strekbeweeglijkheid (dorsaalflexie) in het grote teengewricht noodzakelijk. Wanneer dit gewricht zijn beweeglijkheid verliest, heeft dit consequenties voor ons looppatroon. Dit heet een hallux limitus of hallux rigidus. Dit kan leiden tot klachten in de voet, of elders in het lichaam. In dit artikel bespreek ik de oorzaken van een stijve grote teen.
Structurele hallux limitus en hallux rigidus
Het grote teengewricht bezit normaal gesproken een bepaalde mate van beweeglijkheid. In de literatuur wordt aangegeven de normale mobiliteit van dit gewricht naar dorsaalflexie 65-90º bedraagt.(1) Wanneer de mobiliteit minder dan 65º bedraagt, is er sprake van een beperkt beweeglijk teengewricht. Dit wordt een structurele hallux limitus genoemd.(1-3) De bewegingsbeperking zit daarbij in het gewricht zelf. De beperking op zich zelf kan pijnloos zijn, maar kan ook zeker lokaal pijnklachten veroorzaken. Uiteindelijk kan er in het gewricht artrose ontstaan.
Wanneer het teengewricht volledig vast zit, spreken we van een hallux rigidus.(3) Afwikkelen over deze teen is dan niet meer mogelijk.
Functionele hallux limitus
Er bestaat een situatie waarbij het grote teengewricht zich beperkt beweeglijk gedraagt onder belasting (staan, wandelen, hardlopen), maar waarbij de mobiliteit in een onbelaste situatie normaal blijkt. Dit wordt een functionele hallux limitus genoemd.(1,3,4) De oorzaak van de bewegingsbeperking ligt daarbij niet in het grote teengewricht zelf. Er is een ander mechanisme dat de schijnbare bewegingsbeperking veroorzaakt.
Een belangrijke oorzaak voor een functionele hallux limitus is een verstoord windlass mechanisme in de voet.(2,4) Onder de voet bevindt zich een sterke peesplaat, de fascia plantaris. Deze hecht aan onder de hiel en verloopt vervolgens in meerdere banden naar de tenen. De dikste band loopt naar het kootje van de grote teen.
Wanneer we tijdens het wandelen afwikkelen over de grote teen, wordt de peesplaat om het kopje van het eerste middenvoetsbeentje gewonden. De peesplaat trekt daardoor aan het hielbeen, en veroorzaakt een beweging in het onderste enkelgewricht (onderste spronggewricht) en tevens een beweging in gewrichten van de middenvoet (zie afbeelding, afkomstig uit Hicks(5)).
Wanneer nu een van deze gewrichten beperkt is in de beweeglijkheid (“vast zit”), neemt bij de afwikkeling de spanning in de peesplaat enorm toe. Deze toename in spanning voorkomt de noodzakelijke strekking (dorsaalflexie) in het grote teengewricht, waardoor het gewricht in de belaste situatie beperkt lijkt. Het gewricht beschikt echter zelf over voldoende mobiliteit, maar kan er door de vergrote spanning in de peesplaat geen gebruik van maken.(2,4,6)
Compensaties
De beperkte beweeglijkheid van het grote teengewricht belemmert in beide bovenstaande situaties de normale afwikkeling over de grote teen. Dit vraagt om compensaties, om uiteindelijk wel gewoon te kunnen wandelen. Compensaties die kunnen optreden zijn onder andere het afwikkelen over de buitenzijde van de voet, of het draaien van de voet over de bal van de voet. Zo lang onze gewrichten in de voet, de enkel, knie en heup over voldoende lenigheid beschikken, hoeft dit geen klachten te geven. Maar wanneer we de noodzakelijke lenigheid niet hebben, kan dit pijnklachten geven ergens anders in het been, of zelfs in de onderrug.(2,4)
Het is daarom voor de fysiotherapeut belangrijk om bij klachten in het been of de rug óók naar de functie van de voetgewrichten te kijken. De in-voeten-gespecialiseerde fysiotherapeut weet dit, en speurt naar de ware oorzaak van de klachten. Mocht daarbij blijken dat het grote teengewricht beperkt beweeglijk is, of dat er sprake is van een verstoord windlass mechanisme, dan kan de fysiotherapeut dit verhelpen.
DIY (do it yourself)
Wil je zelf je grote teengewricht mobiliseren? Of wil je het windlass mechanisme in jouw voeten aanpakken? Kijk dan eens naar onderstaande folder en video met gerichte oefeningen.
Mocht het je daarmee niet lukken van je klachten af te komen? Neem dan gerust contact met me op.
Literatuur
1. Van Gheluwe B, Dananberg HJ, Hagman F, Vanstaen K. Effects of hallux limitus on plantar foot pressure and foot kinematics during walking. J Am Podiatr Med Assoc. 2006 Sep-Oct;96(5):428-36
2. Dananberg HJ. Functional hallux limitus and its relationship to gait efficiency. J Am Podiatr Med Assoc. 1986 Nov;76(11):648-52
3.Halstead J, Redmond AC. Weight-bearing passive dorsiflexion of the hallux in standing is not related to hallux dorsiflexion during walking. J Orthop Sports Phys Ther. 2006 Aug;36(8):550-6
4. Payne C, Chuter V, Miller K. Sensitivity and specificity of the functional hallux limitus test to predict foot function. J Am Podiatr Med Assoc. 2002 May;92(5):269-71
5. Hicks JH. The mechanics of the foot. II. The plantar aponeurosis and the arch. Journal of anatomy, 1954;88(1), 25–30
6. Gatt A, Mifsud T, Chockalingam N. Severity of pronation and classification of first metatarsophalangeal joint dorsiflexion increases the validity of the Hubscher Manoeuvre for the diagnosis of functional hallux limitus. Foot (Edinb). 2014 Jun;24(2):62-5
Structurele hallux limitus en hallux rigidus
Het grote teengewricht bezit normaal gesproken een bepaalde mate van beweeglijkheid. In de literatuur wordt aangegeven de normale mobiliteit van dit gewricht naar dorsaalflexie 65-90º bedraagt.(1) Wanneer de mobiliteit minder dan 65º bedraagt, is er sprake van een beperkt beweeglijk teengewricht. Dit wordt een structurele hallux limitus genoemd.(1-3) De bewegingsbeperking zit daarbij in het gewricht zelf. De beperking op zich zelf kan pijnloos zijn, maar kan ook zeker lokaal pijnklachten veroorzaken. Uiteindelijk kan er in het gewricht artrose ontstaan.
Wanneer het teengewricht volledig vast zit, spreken we van een hallux rigidus.(3) Afwikkelen over deze teen is dan niet meer mogelijk.
Functionele hallux limitus
Er bestaat een situatie waarbij het grote teengewricht zich beperkt beweeglijk gedraagt onder belasting (staan, wandelen, hardlopen), maar waarbij de mobiliteit in een onbelaste situatie normaal blijkt. Dit wordt een functionele hallux limitus genoemd.(1,3,4) De oorzaak van de bewegingsbeperking ligt daarbij niet in het grote teengewricht zelf. Er is een ander mechanisme dat de schijnbare bewegingsbeperking veroorzaakt.
Een belangrijke oorzaak voor een functionele hallux limitus is een verstoord windlass mechanisme in de voet.(2,4) Onder de voet bevindt zich een sterke peesplaat, de fascia plantaris. Deze hecht aan onder de hiel en verloopt vervolgens in meerdere banden naar de tenen. De dikste band loopt naar het kootje van de grote teen.
Wanneer we tijdens het wandelen afwikkelen over de grote teen, wordt de peesplaat om het kopje van het eerste middenvoetsbeentje gewonden. De peesplaat trekt daardoor aan het hielbeen, en veroorzaakt een beweging in het onderste enkelgewricht (onderste spronggewricht) en tevens een beweging in gewrichten van de middenvoet (zie afbeelding, afkomstig uit Hicks(5)).
Wanneer nu een van deze gewrichten beperkt is in de beweeglijkheid (“vast zit”), neemt bij de afwikkeling de spanning in de peesplaat enorm toe. Deze toename in spanning voorkomt de noodzakelijke strekking (dorsaalflexie) in het grote teengewricht, waardoor het gewricht in de belaste situatie beperkt lijkt. Het gewricht beschikt echter zelf over voldoende mobiliteit, maar kan er door de vergrote spanning in de peesplaat geen gebruik van maken.(2,4,6)
Compensaties
De beperkte beweeglijkheid van het grote teengewricht belemmert in beide bovenstaande situaties de normale afwikkeling over de grote teen. Dit vraagt om compensaties, om uiteindelijk wel gewoon te kunnen wandelen. Compensaties die kunnen optreden zijn onder andere het afwikkelen over de buitenzijde van de voet, of het draaien van de voet over de bal van de voet. Zo lang onze gewrichten in de voet, de enkel, knie en heup over voldoende lenigheid beschikken, hoeft dit geen klachten te geven. Maar wanneer we de noodzakelijke lenigheid niet hebben, kan dit pijnklachten geven ergens anders in het been, of zelfs in de onderrug.(2,4)
Het is daarom voor de fysiotherapeut belangrijk om bij klachten in het been of de rug óók naar de functie van de voetgewrichten te kijken. De in-voeten-gespecialiseerde fysiotherapeut weet dit, en speurt naar de ware oorzaak van de klachten. Mocht daarbij blijken dat het grote teengewricht beperkt beweeglijk is, of dat er sprake is van een verstoord windlass mechanisme, dan kan de fysiotherapeut dit verhelpen.
DIY (do it yourself)
Wil je zelf je grote teengewricht mobiliseren? Of wil je het windlass mechanisme in jouw voeten aanpakken? Kijk dan eens naar onderstaande folder en video met gerichte oefeningen.
Mocht het je daarmee niet lukken van je klachten af te komen? Neem dan gerust contact met me op.
- Oefening t.b.v. de stijve grote teen
- Oefening t.b.v. het windlass mechanisme:
Literatuur
1. Van Gheluwe B, Dananberg HJ, Hagman F, Vanstaen K. Effects of hallux limitus on plantar foot pressure and foot kinematics during walking. J Am Podiatr Med Assoc. 2006 Sep-Oct;96(5):428-36
2. Dananberg HJ. Functional hallux limitus and its relationship to gait efficiency. J Am Podiatr Med Assoc. 1986 Nov;76(11):648-52
3.Halstead J, Redmond AC. Weight-bearing passive dorsiflexion of the hallux in standing is not related to hallux dorsiflexion during walking. J Orthop Sports Phys Ther. 2006 Aug;36(8):550-6
4. Payne C, Chuter V, Miller K. Sensitivity and specificity of the functional hallux limitus test to predict foot function. J Am Podiatr Med Assoc. 2002 May;92(5):269-71
5. Hicks JH. The mechanics of the foot. II. The plantar aponeurosis and the arch. Journal of anatomy, 1954;88(1), 25–30
6. Gatt A, Mifsud T, Chockalingam N. Severity of pronation and classification of first metatarsophalangeal joint dorsiflexion increases the validity of the Hubscher Manoeuvre for the diagnosis of functional hallux limitus. Foot (Edinb). 2014 Jun;24(2):62-5
